Nihai
Kullanım, İthalat Rejim Kararında önceden tayin edilmiş bazı eşyaların, Gümrük
mevzuatı muvacehesince belirlenmiş şartlara bağlı olarak indirimli ya da sıfır
gümrük vergisi uygulanmasını konu almaktadır. 4458 Sayılı Gümrük Kanununun 16
ncı maddesi hükmü çerçevesinde bakanlar kurulu
tarafından belirlenen eşyaların, öngörülen amaçlarla kullanılması halinde
gümrük vergisi alınmaz veya normalde uygulanan gümrük vergisi oranından daha
düşük vergi oranı uygulanır. Nihai kullanım izni, eşyayı kendileri nihai
kullanıma tabi tutacak ithalatçılara veya eşyayı nihai kullanıma tabi tutacak
firmalara devretmek suretiyle ithal eden ithalatçılara verilir. Bu sistemde kanuni
vergi ile indirimli vergi arasındaki fark teminata bağlanır. İzin hak sahibi
tarafından eşyanın öngörülen süre dahilinde nihai kullanıma tahsis edildiğinin
ve öngörülen amaçlar için kullanıldığının tespit edilmesi halinde teminat iade
edilir. İlgili Gümrük Müdürlüğü, aşağıdaki iki belgeyi esas alarak teminat
iadesine yönelik işlemleri sonuçlandırır:
1- Yetkilendirilmiş
Gümrük Müşavirlerinin hazırlayacağı NK1 tespit raporu.
2- Verilen
izin belgesi tahtında idarenin periyodik olarak yerinde yapacağı denetim
sonuçlarının derç edildiği yönetmeliğin 27 nolu ekinde yer alan Nihai Kullanım
Denetim Formu.
Teminat
çözümü açısından istinat duvarı mesabesinde olan söz konusu belgelere
bakıldığında birbirlerinin ikamesi mahiyetinde olduğu açıktır. Bu bakımdan
birinin varlığı halinde diğerine gerek olmayacağı mütalaa edilmektedir. Zira
YGM (Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri), bakanlıktan aldığı yetkiye istinaden Nihai
Kullanıma Tabi tutulan eşyanın, izin belgesinde belirtilen amaçlar dahilinde
kullanılıp, kullanılmadığı konularını; idarenin tereddütlerini de giderecek
şekilde araştırmakta ve araştırma sonuçlarını rapor haline getirerek ilgili
firmaya ve gümrük idaresine ibraz etmektedir. Diğer yönden idarenin yaptığı
tespit sonuçları Gümrük Yönetmeliğinin 27 nolu ekinde bulunan “Nihai Kullanım
Denetim Formu”’na derç edilmekte; teminat çözümü esnasında bu ekten
faydalanılmaktadır. Aralarındaki fark ise YGM raporu eşya nihai kullanıma
tahsis edildikten sonra tanzim ediliyorken, “Nihai Kullanım Denetim Formu” eşya
gümrükten çekildikten sonra bizzat gümrük idaresinin belirleyeceği zaman
dilimlerinde periyodik olarak yapılan denetim sonuçlarına göre tanzim
edilmektedir.
Durum
bu minval üzereyken, son zamanlarda meslek mensuplarından alınan geri
bildirimlerde, idarenin bizzat kendisinin terettüp etmesi gereken EK 27
Denetleme Formu düzenlenmeden tanzim edilen, Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri Raporlarının
(NK1) tenkitlere konu edildiğine şahit olunmaktadır. Hatta Gümrük
Yönetmeliğinin 208.maddesinin 4.fıkrasında iznin hangi hallerde iptal edileceği
açıkça hüküm altına alınmış olmasına rağmen; ek 27 denetleme formundan önce
tanzim edilen YGM raporları yokmuş gibi mütalaa edilerek; bu nokta-i
nazariyeden hareketle izin belgelerinin dahi iptal edildiği duyumları
alınmaktadır.
Şüphesiz
tez ve anti tez bağlamında olaya bakıldığında söz konusu karışıklığın veya
yanlış anlaşılmaların, ilgili yönetmelik maddesinin muğlak ve farklı yorumlamalara
müsait olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Farklı yorumlamalara neden
olan ilgili madde aşağıdadır:
“…..
yerinde yapılan denetimlere ilişkin bilgilerin yer aldığı, Ek-27’de yer alan Nihai
Kullanım Denetim Formu esas alınarak, izin belgesi kapsamına giren işlemler
itibariyle ilgili izin hak sahibinin mali kayıtları üzerinden nihai kullanıma
konu eşyanın nihai kullanım amacına uygun kullanımda olup olmadığının tespiti
ve teminat iadesine ilişkin diğer iş ve işlemler yetkilendirilmiş gümrük
müşavirince düzenlenecek rapora istinaden yerine getirilir….”
İlk bakışta YGM Raporlarının EK 27 denetleme formu esas
alınarak tanzim edilmesi gerektiği anlaşılıyor olsa da; cümle yapısına
derinlemesine nüfuz edildiğinde cümlenin öznesinin nam-ı diğer ifadeyle
muhatabının Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri değil; teminat iadesine ilişkin
diğer iş ve işlemleri tekemmül ettirecek olan Gümrük İdaresinin bizatihi
kendisinin olduğu görülecektir. Bu bakımdan, ilgili idarenin nihai kullanıma
konu eşyanın, amacına uygun kullanılıp; kullanılmadığı yönünden tespiti ve
teminat iadesine ilişkin diğer iş ve işlemleri hangi yöntem ve hangi belgelere
dayanılarak yapması gerektiği hüküm altına alındığı açıktır. Başka bir ifadeyle,Eşyanın ön görülen nihai kullanıma
tahsis edilip edilmediği yönünden teminatın idarece iade edilip, edilmeyeceği
hususlarında Nihai Kullanım denetleme Formu (Ek-27) ile YGM Raporu mevzuatımıza
ikili kontrol imkanı sağlayan bir düzenleme olduğu düşünülmektedir.
Diğer yönden, yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerinin
hazırlayacakları raporların nasıl olması gerektiği, raporlarda hangi belgelere
ve bilgilere yer verileceği, raporların türüne bağlı olarak hangi noktalara
temas edileceği bütün ayrıntılarıyla birlikte Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 33
sayılı genelgelerine derç edilen “Yetkilendirilmiş Gümrük Müşaviri” rehberinde
yer almaktadır. İddia edildiği gibi EK:27 esas alınarak rapor tanzimi şart
olsaydı, rehberin ilgili bölümlerinde denetleyici gümrük idaresi tarafından;
denetlemenin yapılıp yapılmadığına, yapıldıysa ne zaman yapıldığına, denetleme
sonucunun ne olduğuna dair mutlaka atıf yapılır ve YGM raporunda da bu
hususlara yer verilmesi gerektiği hükme bağlanırdı.
Dolayısıyla, Denetleme
Formu (EK:27) ile YGM Raporlarının hazırlanması arasında doğrudan bir
ilişkinin bulunmadığı; Ek 27 denetim bilgilerini; YGM Raporu ise tespit
bilgilerini içermesi bakımından; birbirinden bağımsız olarak hazırlanan bu iki
belgenin teminat iadesi işlemlerinde ayrı ayrı baz alınması gerektiği mütalaa
edilmektedir.